Quyển nhật ký nổi tiếng của cô đã khắc hoạ đôi nét về cuộc sống trốn chạy khỏi cuộc đàn áp của Đức Quốc xã. Hiện nay, các nhà sử học vẫn tiếp tục cuộc điều tra về nhân vật đã phản bội cô và tranh cãi nhằm tìm ra cách bảo vệ ký ức của những đứa trẻ Do Thái.

Cô tự mô tả mình như một "mớ hỗn độn với đầy khuyết điểm", như một thiếu niên bướng bỉnh, sôi nổi, luôn gay gắt với mẹ, thường hay lo lắng về cơ thể đang phát triển của mình và luôn mơ về một tương lai tốt đẹp hơn. Trải qua nhiều thập kỉ sau cái chết của cô ở một trại tập trung của Đức Quốc xã, Anne Frank đã trở thành một trong những nhà văn nổi tiếng nhất thế giới – cô được biết đến nhờ cuốn nhật ký mà mình đã che giấu suốt hai năm trong Thế Chiến II.

Anne chỉ là một trong sáu triệu người Do Thái đã bị Đức Quốc xã sát hại từ năm 1939 đến năm 1945; một trong khoảng ba phần tư người Do Thái Hà Lan đã chết trong các trại tập trung và trại hành quyết; và chỉ là một trong số 1,5 triệu trẻ em Do Thái đã chết trong nạn diệt chủng Holocaust (Thảm sát người Do Thái). Nhưng ngôn từ và cuộc đời cô đã trở thành biểu tượng huy hoàng của Shoah mà trong đó, cô được xem là nạn nhân nổi tiếng nhất.

Được xuất bản vào năm 1952, ước tính đã có khoảng 30 triệu bản Anne Frank: The Diary of a Young Girl (Nhật ký Anne Frank) được bán ra tính đến thời điểm hiện tại. Nhưng Anne Frank là ai, và tại sao nhật ký của cô vẫn được bàn tán, thậm chí là gây tranh cãi cho đến ngày nay?

Trở thành Anne Frank

Sinh ra ở Frankfurt am Main, Đức, vào năm 1929, Anneliese Marie Frank chuyển đến Hà Lan cùng gia đình vào năm 1934 sau khi Adolf Hitler lên nắm quyền. Gia đình Frank nằm trong số 25.000 người Do Thái đã bỏ trốn khỏi Đức để đến Hà Lan do cuộc đàn áp của Đức Quốc xã ngày càng lan rộng.

Nhưng nhà Frank và tất cả người Do Thái vẫn không được an toàn khi đến Hà Lan. Tháng 5/1940, Đức xâm lược Hà Lan. Năm ngày sau, chính phủ Hà Lan đã bỏ trốn và để lại đất nước rơi vào tay Đức Quốc xã. Chúng nhanh chóng nắm quyền kiểm soát các tổ chức dân sự của quốc gia và bắt đầu áp đặt những lệnh cấm lên người Do Thái như cách mà chúng đã thiết lập ở Đức. Trong đó, người Do Thái không được phép sử dụng phương tiện giao thông công cộng, không được phép làm nhiều ngành nghề hoặc không được theo học cùng trường với những người không phải là người Do Thái. Xe đạp, radio và các vật dụng của họ thậm chí đã bị tịch thu và trao cho dân ngoại.

Sau cuộc xâm lược, cha của Anne, Otto Frank, dần trở nên quan tâm đến gia đình mình. Ông đã tìm cách lách một luật cấm người Do Thái sở hữu doanh nghiệp bằng cách là để các đồng nghiệp tốt bụng tiếp quản công ty Opekta của mình, một công ty chuyên bán pectin cho những người nấu ăn tại gia. Sau khi những nỗ lực để lấy được visa đến Hoa Kỳ thất bại và trong lúc Đức quốc xã bắt đầu bắt giữ từng người bạn Do Thái của mình và đưa họ đến các trại tập trung, ông quyết định đưa gia đình mình bỏ trốn.

Nhờ sự giúp đỡ của những người bạn và đồng nghiệp ngoại quốc, Otto đã sắp xếp cho gia đình mình ẩn náu trong khu nhà ở phía sau văn phòng của Opekta. Vào tháng 7/1942, Anne, cha mẹ và chị gái cô, Margot, chuyển đến căn hộ hai tầng chật chội, nơi mà Anne gọi là "căn nhà phụ bí mật". Ở đó, họ sống chung với gia đình ông bà Hermann và Auguste van Pels cùng con trai của họ, Peter; và Fritz Pfeffer, một nha sĩ. Bảy người sống trong “căn cứ bí mật” đó đã không ra ngoài trong suốt hơn hai năm.

Ẩn mình trong trung tâm của một đô thị nhộn nhịp, các cư dân của tòa nhà phụ buộc phải giữ im lặng vào ban ngày và chịu đựng các cuộc không kích vào ban đêm. Khi đêm xuống, họ sẽ vây quanh một chiếc radio hàng lậu để nghe các tin tức về cuộc chiến tranh. Họ phải lệ thuộc hoàn toàn vào sự giúp đỡ của một nhóm người khác sống ở toà nhà chính, những người này đã mạo hiểm cả tính mạng để mua thực phẩm từ chợ đen và cung cấp các đồ dùng thiết yếu cũng như hỗ trợ họ.

Bản ghi chép cuộc đời tại căn cứ bí mật

Một tháng trước khi trốn chạy, Anne đã nhận được quyển nhật ký vào sinh nhật lần thứ 12 của mình và nhờ nó mà rất nhiều chi tiết về cuộc sống trong tòa nhà phụ bí mật mới được biết đến. Quyển nhật ký được viết bằng tiếng Hà Lan và được gửi đến một người bạn hư cấu Kitty, nó như một lối thoát cho tất cả mọi thứ, từ những lời phàn nàn của cô về mẹ cho đến cảm xúc của cô về giới tính, bản chất con người và chính trị.

Khi ngày tháng trôi qua, áp lực của chiến tranh và cuộc sống trốn chui trốn nhủi dần trở nên quá sức chịu đựng, cuốn nhật ký đã trở thành chỗ dựa của Anne. Vào tháng 10/1943, cô đã viết về bản thân như "một con chim hót bị tước đi đôi cánh và đang lao mình vào song sắt của chiếc lồng giam cầm cô trong bóng tối sâu thẳm”.

Anne đã gửi gắm rất nhiều khát vọng to lớn trong câu chuyện về cuộc sống đời thường của mình vào Thế chiến II. Tháng 3/1944, cô đã nghe được một chương trình phát thanh mà trong đó, một quan chức Hà Lan lưu vong kêu gọi mọi người lưu giữ các tài liệu lịch sử liên quan đến chiến tranh và thời kì chiếm đóng. Để đáp lại lời kêu gọi, cô bắt đầu chỉnh sửa quyển nhật ký của mình để xuất bản.

"Mười năm sau cuộc chiến, mọi người sẽ cảm thấy thích thú khi tìm hiểu về cách chúng tôi đã sống, những thứ chúng tôi đã ăn và những điều chúng tôi đã nói về người Do Thái trong lúc ẩn náu", cô viết. Anne gọi nó là Het Achterhuis, "ngôi nhà ở phía sau", và đặt cho cư dân cùng những người đã giúp đỡ cô một biệt hiệu.

Một chuyện đời dang dở

Vào sáng 4/8/1944, cảnh sát Hà Lan và các sĩ quan Đức đã đột kích toà nhà phụ và bắt giữ Anne cùng những người Do Thái còn lại đang ẩn náu, đặt dấu chấm hết cho tác phẩm và những khát khao của cô. Sau khi họ rời đi, Miep Gies, người giúp đỡ gia đình Frank liên lạc với thế giới bên ngoài đã thu thập các giấy tờ còn sót lại nằm rải rác trên sàn nhà. Trong số đó có cuốn nhật ký của Anne do nó được cô cất giấu an toàn.

Nhưng Anne đã không bao giờ quay trở lại. Đầu tiên, cô bị giam trong trại trung chuyển Westerbork, sau đó là Auschwitz, và cuối cùng ở Bergen-Belsen. Tháng 2/1945, cô mất vì bệnh sốt phát ban. Chỉ có duy nhất một trong bảy cư dân của tòa nhà phụ bí mật còn sống sót là Otto Frank, cha của Anne, ông đã trở về Amsterdam vào tháng 6/1945. Khi biết Anne đã qua đời, Gies đã mở khóa ngăn kéo bàn và đưa cho Otto cuốn nhật ký của con gái ông.

Cha của Anne đã không tin vào mắt mình trước những gì ông tìm được: những bằng chứng về một cô gái phức tạp, đa sầu đa cảm mà ông từng xem thường. Ông bắt đầu chia sẻ từng phần của cuốn nhật ký với gia đình và bạn bè, sau đó bán một phiên bản đã qua khử trùng kĩ càng cho một nhà xuất bản Hà Lan. Năm 1952, Anne Frank: The Diary of a Young Girl (Nhật ký Anne Frank) được xuất bản bằng tiếng Anh.

Cuốn nhật ký đã trở thành một hiện tượng văn hóa. Năm 1955, nó được chuyển thể thành một vở kịch sân khấu bởi Albert Hackett và Frances Goodrich và thắng giải Pulitzer Prize. Sau thành công của vở kịch, cuốn sách đã lọt vào danh sách bán chạy nhất trên toàn thế giới.

Di sản phức tạp của Anne

Cuốn sách đã cho thấy những sự thật khó hiểu về thảm sát Holocaust dưới góc nhìn của một đứa trẻ. Một phần vì đây là bài đọc bắt buộc ở nhiều trường học, cuốn sách đã đúc kết được điều mà Bảo tàng Tưởng niệm Holocaust Hoa Kỳ thường gọi là "sự phơi bày đầu tiên, và đôi khi là duy nhất, trong tầm hiểu biết về lịch sử của thảm sát Holocaust đối với nhiều người." 

Nhưng độ phổ biến và trường tồn của nó đã che giấu nhiều thực tế khắc nghiệt về thảm sát Holocaust. Cuốn nhật ký kết thúc trước khi gia đình Anne bị giam giữ, để lại một dấu chấm hỏi cho độc giả về những gì đã xảy ra với Anne sau khi cô bị bắt. Gia đình Frank cũng đã có nhiều không gian để ẩn náu, sự giúp đỡ và ổn định hơn hầu hết 28.000 người Do Thái Hà Lan cũng phải lẩn trốn trong chiến tranh. Ngoài ra thì câu chữ của Anne cũng thường bị trích dẫn sai hoặc bỏ qua ngữ cảnh.

Trong đoạn văn nổi tiếng nhất và được trích dẫn nhiều nhất của cuốn nhật ký, Anne đã viết về niềm tin của mình là "mọi người thực sự tốt bụng từ tận đáy lòng". Nhưng trong hầu hết những gì được ghi chép, cô đã bộc lộ một cái nhìn nghiệt ngã về nhân loại và lên tiếng cho nỗi lo sợ khốn cùng về chiến tranh và đàn áp.

"Tôi chỉ đơn thuần là không thể xây dựng hy vọng của mình dựa trên sự hỗn độn, đau khổ và cái chết", cô viết ngay bên dưới câu nói nổi tiếng nhất của mình. "Tôi nhìn thấy thế giới đang dần dần biến thành một nơi hoang tàn, tôi nghe thấy tiếng sấm đang tiến đến gần và rồi nó cũng sẽ hủy diệt tất cả chúng ta."

Bảo tồn những gì còn sót lại

Nhật ký của Anne đã giúp thế giới mở mang về sự khủng khiếp từ cuộc diệt chủng của Đức Quốc xã đối với người Do Thái châu Âu. Tuy nhiên nó cũng đặt một gánh nặng mang tính tượng trưng lên vai của một cô gái 15 tuổi đã bị sát hại và không còn có thể cất tiếng nói cho chính mình.

"Rất ít nhà văn có thể gợi lên cảm xúc mãnh liệt và sự chiếm hữu dữ dội như vậy. Đã có rất nhiều tranh luận về việc ai sẽ có quyền thay cô ấy lên tiếng, nói về những gì mà nhật ký của cô đã phơi bày, về những gì vẫn còn được che giấu,"  tác giả Francine Prose viết.

Những xích mích đó đã gây tranh cãi về tính xác thực và tính hợp pháp của chính tác phẩm. Bất chấp nhiều cuộc điều tra pháp y toàn diện đã chứng minh Anne Frank là người viết cuốn nhật ký, một số các thông tin sai lệch vẫn cho rằng đây là một sự giả mạo nhằm thúc đẩy sự chối bỏ về thảm sát Holocaust. Cũng đã có những cuộc tranh cãi về việc ai sẽ sở hữu di sản của Anne - bao gồm các cuộc đấu tranh pháp lý giữa Nhà Anne Frank ở Amsterdam, nơi được xem như một bảo tàng giữ gìn toà nhà phụ bí mật và Anne Frank Fonds, một tổ chức được thành lập bởi Otto Frank sở hữu các quyền pháp lý về cuốn sách.

Ai đã phản bội Anne Frank?

Số phận của gia đình Frank và đồng bào của họ cũng đã thúc đẩy sự quan tâm không ngừng về việc ai đã tiết lộ nơi ẩn náu với các quan chức Hà Lan vào năm 1945. Trong nhiều năm qua, một vài thủ phạm khả nghi đã được nêu tên. Vào năm 2022, một bài phân tích đã chỉ ra thủ phạm là công chứng viên người Do Thái - Arnold van der Bergh, ông bị cáo buộc rằng đã tiết lộ nơi ẩn náu cho chính quyền. Nhưng những người khác, bao gồm cả giám đốc của Anne Frank House, không cho rằng van der Bergh là kẻ phản bội.

Dù sao thì cuối cùng tầm ảnh hưởng về câu chuyện của Anne Frank nằm ở tình trạng gây ức chế của nó, rằng nó vẫn chưa hoàn thành. Sau hơn 80 năm, quyển nhật ký bị bỏ dở của Anne và cuộc đời ngắn ngủi bi thảm, cùng sự bế tắc về việc cô bị phản bội đều chứng tỏ tầm quan trọng và sự tàn ác của nạn diệt chủng mà cô đã thể hiện.

Tuy nhiên, từng câu chữ được viết trong bí mật khi cô phải đối mặt với nguy hiểm cận kề, sẽ luôn tồn tại. Trong chương cuối cùng, cô đã viết "Sẽ không ai hiểu được mặt tốt đẹp của Anne". Nhưng qua nhiều thập kỉ sau cái chết của cô, chúng ta cuối cùng cũng hiểu ra.

----------------
Tác giả: Erin Blakemore

Link bài gốc: Who was Anne Frank? Why her legacy is still fought over today

Dịch giả: Bảo Như - ToMo - Learn Something New

(*) Bản quyền bài dịch thuộc về ToMo. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là "Dịch Giả: [Tên dịch giả] - Nguồn: ToMo - Learn Something New". Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: "Theo ToMo" hoặc khác đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

(**) Follow Facebook ToMo - Learn Something New để đọc các bài dịch khác và cập nhật thông tin bổ ích hằng ngày.

(***) Trở thành Tình nguyện viên, Thực tập sinh Part-time tại ToMo để rèn luyện ngoại ngữ và đóng góp tri thức cho cộng đồng tại: http://bit.ly/ToMo-hiring.